خواجه نصیرالدین طوسی :

 

خواجه نصیرالدین طوسی دانشمند بزرگ ایرانی و وزیر هلاکوخان مغول بود. وی در خانواده ای دانشمند از مردم جهرود نزدیک قم به دنیا آمد. شهرت او به طوسی را از این جهت دانسته‌اند که در طوس به تحصیل پرداخت و به مقامات بزرگ علمی رسید. زمانی که سپاهیان مغول شهرهای بزرگ و آباد ایران را ویران می کردند و مردم را از دم تیغ می گذراندند، خواجه نصیر در دربار ناصرالدین عبدالرحیم، حکمران قهستان و از سران اسماعیلیه، در اسارت می زیست. چندی بعد ناصرالدین او را به قلعه الموت برد و تا اینکه خورشاه، محتشم قلعه، تسلیم هلاکو خان شد وی همچنان اسیر اسماعیلیه بود.خواجه نصیر در ستاره‌شناسی شهرت بسیار داشت و از همین رو هنگامی که هلاکو خان قلعه الموت را تصرف کرد او را بسیار گرامی داشت. از آن پس، تا پایان زندگی خواجه نصیرالدین طوسی به احترام تمام در دربار هلاکو و جانشینانش به کار سیاست و تالیف کتب و اداره رصد خانه بزرگ مراغه که ریاست آن را داشت، پرداخت. نوشته‌اند که نفوذ کلام و شخصیت والای خواجه نصیر چنان در هلاکوخان موثر افتاده بود که بدون مشورت با او به کاری دست نمی‌زد. شمار بسیار از کتاب های مهم علمی کتابخانه الموت و دیگر قلعه های اسماعیلیه به دست خواجه نصیر از سوختن در امان ماند و بسیاری از دانشمندان شهرهایی که هلاکو تصرف می کرد به وساطت وی از مرگ رهایی یافتند. خواجه نصیر در مراغه دانشگاهی بزرگ و رصد خانه معتبری ایجاد کرد که تعداد کتاب های کتابخانه آنرا تا چهارصد هزار برآورد کرده‌اند.خواجه نصیر طوسی پیرو مذهب شیعه جعفری بود. بسیاری از مورخان فتح بغداد و برانداختن خلافت عباسی را به تحریک او و ابن‌علقمی، وزیر شیعی مذهب آخرین خلیفه عباسی، دانسته‌اند. با این همه، خواجه نصیر تعصب مذهبی نداشت و نسبت به دانایان از هر طبقه و کیشی احترام می ورزید. در تاسیس دانشگاه و رصد خانه مراغه وی از دانشمندان زمان خود بی توجه به مذهب آنان دعوت به همکاری کرد. وی وزیری با تدبیر بود و همزمان با خاندان جوینی می زیست. او آثار مهم علمی و فلسفی در نجوم، پزشکی، جغرافیا، معدن‌شناسی، تاریخ، تفسیر، زبان‌شناسی، موسیقی، شعر، حکمت، منطق و فقه به زبان های فارسی و عربی به جای مانده است، از آن جمله اخلاق ناصری و زیج ایلخانی. در کتاب اخیر، خواجه نصیر طوسی خلاصه همه فعالیت های علمی، ساختمانی، مالی و آموزشی خود و یارانش را در رصدخانه مراغه گرد آورده است. مخارج این بنیاد عظیم علمی از محل اوقاف سرزمین های زیر سلطه ایلخانان تامین می شد که خود نشان نفوذ  فوق العاده خواجه در هلاکو خان مغول است ,خواجه نصیرالدین طوسی اخلاق ناصری را نخست در قهستان به نام ناصرالدین عبدالرحیم اسماعیلی نوشت و از همین رو ناصری خوانده شده است. پس از پیوستن به هلاکو خان مغول، وی مقدمه ای دیگر بر کتاب افزود و در آن کتاب را به نام ایلخان مغول کرد و او را بسیار ستود. از همین رو، برخی محققان خواجه نصیر را مردی فرصت طلب خوانده و در باور او به اصول اخلاقی، که در کتاب خود به تفصیل به آنها پرداخته است، تردید روا داشته‌اند.