انقلاب مشروطه :

پاسخ آقای حسین رهبریان :   

مسلما تا وقتی که در ملتی کتاب ، مدرسه ، روزنامه ، انجمن ، مناظره و گفتگو و آزادی بیان رواج چندانی ندارد نمی توان گفت که آن ملت مردم آگاهی هستند. بنابراین مردم ما در سال 1285 که آگاهی دقیقی از تاریخ کشورشان ، مذهبشان ، کشور های همسایه و اروپا نداشتند را از ردیف کشور های عقب مانده می نامم   . اما با این وجود نباید بگوئیم که مشروطه

برای ایران زود بود . ما از مشروطه نباید توقع زیادی داشته باشیم . کاراصلی مشروطه این بود که استبداد را محدود و مشروط و پاسخ گو کند . مشروطه آمد قدرت شاه و دولت را از طریق مجلس ملی و قدرت مجلس ملی و حکام محلی را از طریق انجمن های ایالتی و ولایتی محدود کرد . به نظر من این سیستم  تا حد زیادی سعی کرده است که آزادی و استقلال فرهنگی و اقتصادی  را که حق طبیعی هر ملتی است را به مردم  بدهد . بنابراین همینکه مشروطه سعی کرد که برای مردم تعیین تکلیف نکند ، خود دستاورد بزرگی بود . حال اگر در اینجا سوال شود که آیا مردم ما صلاحیت این را داشتند که خود را اداره کنند ؟ در پاسخ باید گفت بله آنها زندگی خودشان را در حد توانائی خودشان اداره می کنند ولی با چه درجه و سطحی این دیگر به مشروطه مربوط نیست ؛ خواه بی سواد باشند ، خواه با سواد . وظیفه مشروطه این است که به مردم آزادی و امنیت دهد همین و بس .  اما آنچه که در مشروطه اتفاق افتاد که به نظر من موجب شکست موقت این جنبش شد چیزی بدتر از قبل مشروطه را به وجود آورد  . ما در مشروطه نه تنها مردم  به آزادی نرسیدند بلکه روز به روز سیستم قانون به سوی استبداد دولتی و تمرکز گرائی رفت که البته خواسته و ناخواسته بود .  خواسته از این جهت که طبقه ی  ملاکین و اشراف زورشان به طبقه ی متوسط رسید و پیروز شدند . و ناخواسته از این جهت که شرایط جهانی یعنی جنگ جهانی اول و رقابت روس و انگلیس  که قرارداد 1907 و 1915 را با هم امضا کردند باعث شد که  ایران به بحران کشیده شود به خصوص که سالها ایران در اختیار اشغالگران بود .   اینها می تواند دلایلی باشد که پدران مشروطه نتوانند به  آرمانهای خود برسند .