فعالیت فرهنگی صدیقه دولت آبادی :

این پست را به یک بخش از فعالیت های خانم صدیقه دولت آبادی که عبارت از : تاسیس مدارس دخترانه است می پردازم .  

چکیده :  

انقلاب مشروطه که یکی از بزرگترین انقلاب‌های عصر خویش بود، تأثیرات شگرفی از خود به جا گذاشت. زنان هم از این تأثیرات و تحولات اجتماعی بدور نماندند. از جمله این زنان پیشرو می توانیم به خانم صدیقه دولت آبادی اشاره کنیم . صدیقه دولت آبادی ، فرزند حاج میرزا هادی دولت آبادی و زنی از خاندان روحانی که با عزمی راسخ آداب و رسوم خانوادگی را در هم شکست و برای آزادی زنان قیام کرد . وی از پیشگامان جنبش زنان در زمینه ی آموزش ، دادن آگاهی به زنان ، انتشار روزنامه و مبارزه در راه تساوی حقوق زنان کارهای ارزشمندی را انجام داده است و در این راه تهمت های زیادی را تحمل کرده است . در شانزده سالگی به ازدواج مرد مسنی در آمد و بعدها معلوم شد ، که پدرش حاج میرزا هادی دولت آبادی ، ضمن عقد زناشوئی اختیار طلاق را از داماد گرفته و به دخترش داده است . تا در صورت عدم سازش از آن استفاده کند . صدیقه دولت آبادی نیمه شب ششم مرداد 1340 در اثر سرطان در گذشت و در قبرستان کوچکی در قلهک به خاک سپرده شد .

آنچه در این تحقیق قصد انجام آن را داشته ام ، بررسی فعالیت های فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی صدیقه دولت آبادی است . نتیجه ی کار ، روشن کردن قسمت هایی از تاریخ مشروطه و فعالیت های فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی صدیقه دولت آبادی پس از این واقعه است .

واژگان کلیدی :

     صدیقه دولت آبادی – زبان زنان – کانون بانوان   

فعالیت های فرهنگی صدیقه دولت آبادی  عبارتند از :

-  در سال 1298 به منظور آشنا کردن زنان با حقوقی هم چون آموزش ، استقلال اقتصادی و حقوق خانوادگی خود ، اقدام به انتشار اولین نشریه حقوق زنان در خارج از تهران و سومین آن در ایران به نام ((زبان زنان )) نمود . او در این نشریه به مباحثی نظیر حجاب و نقش انگلستان در ایران انتقاد می کرد .

-  در سال 1321 ش. به انتشار مجدد " زبان زنان " اقدام نمود و آن را به صورت مجله ای 48 صفحه ای منتشر کرد .

-  تاسیس مدرسه ی دخترانه در سن 14 سالگی ، که بعد از سه ماه نیز به دست مخالفان به زندان افکنده شد و مدرسه بسته شد .

تاسیس مدارس دخترانه :

صدیقه دولت آبادی در خانواده ای رشد یافت . که علم و دانش در خانواده ی آنها از منزلت والایی برخوردار بود و تفاوتی در علم آموزی بین فرزندان دختر و پسر قائل نبود . حاج میرزا هادی دولت آبادی زمانی که صدیقه شش ساله بود به او گفته بود : " .. حالا که پس از هفت برادر در محیطی پر از جهل و تبعیض به دنیا آمده ای ، به تو می گویم اگر مانند برادرانت درس بخوانی ، مانند آنها از من ارث خواهی برد . و گرنه تو را از ارث محروم خواهم کرد ... " ¹

صدیقه دولت آبادی با آن که تحصیل خود را مدیون پند پدر می دانست ، پند او به زنان آن است که :  

 " اول شرط تحصیل یک محصّل آن است که مادرش بخواهد او تحصیل کند . " ²

تاج السلطنه ³ ، یکی از ریشه های توسعه نیافتگی ایرانیان را بی سوادی زنان می داند و در سال 1907 م . پس از امضای فرمان مشروطه ، گردهمایی توسط زنان در تهران برگزار شد . که یکی از خواسته های آنان تاسیس مدارس دخترانه بود . خانم صدیقه دولت آبادی از زنان نادری است که قدم های موثری در راه بیداری زنان به خصوص در جهت فعالیت های فرهنگی برداشت. که از آن جمله می توان به : تاسیس مدارس دخترانه ، که او را پایه گذار مهد کودک و هم چنین مبتکر آموزش بزرگ سالان در ایران می دانند .  ⁴

با در گذشت پدر در سال 1296 به اصفهان آمد و در این شهر ، نخستین مدرسه ی دخترانه در سطح کشور و علی رغم مخالفت های بسیار ، به نام (( مکتب خانه ی شرعیات )) تاسیس کرد و با اعتراض ها یا مخالفت های بسیاری مواجه شود . مدرسه تعطیل شود ولی یک سال بعد انجمنی به نام (( شرکت خواتین اصفهان )) را تاسیس کرد و همزمان با این فعالیت ها دبستانی برای دختران بی بضاعت دایر کرد به نام (( ام المدارس )) که مدیریت آن را به مهر تاج رخشان سپرد . ⁵

خانم مهر تاج رخشان در گزارشی که در ماه صفر 1338 ه . ق. مصادف با نوامبر 1919 م . درباره ی مدارس دخترانه ی تهران در روزنامه ی زبان زنان به چاپ رساند ، می نویسد : " .. اگر حقیقت امر را بخواهید ، بیش از چهار یا پنج مدارس دخترانه با معنی در تهران نداریم . مابقی مرکب اند از چند باب تجارت خانه ، دلال خانه ، تقلب خانه و هر کدام مراکز انواع مفاسد اخلاقی از روز اولی که دختر داخل آن تقلب خانه ها می شود . تخم رشوت گیری و رشوت دهی در کلمه ساده او کاشته می شود ... " ⁶

مهر تاج رخشان که نخستین دختر ایرانی بود که از مدرسه ای آمریکای اصفهان فارغ التحصیل شد. سالها علیه کهنه پرستی و بی سوادی مبارزه کرد. در سال 1336 ه .ق که صدیق دولت آبادی در اصفهان مکتب خانه شرعیات را تاسیس کرد به علت تعصب خانوادگی ریاست آن را به دوست صمیمی خود مهر تاج رخشان داد . این عمل که از نظر وزارت معارف جرم بود باعث تعطیل شدن مدرسه شد پس از مدتی رخشان با همکاری پدرش مدرسه ام المدرس را در تهران تاسیس کرد آن مدرسه هم به علت مخالفت عده ای از افراد متعصب و انتقادی که به فرم رو پوش آن گرفته شد تعطیل کردید . ⁷

خانم صدیقه دولت آبادی در سال 1300 به تهران آمد و پس از گشایش دبستانی برای دخترانه تهیدست، پایه های انجمن (( آزمایش بانوان )) را تاسیس کرد و از آن به بعد ، با کهنه پرستان و تاریک بینان علم و دانش مواجه شود و آن ها با او به مخالفت پرداختند . ولی او با تمام توانی که داشت آرام ننشست و به فعالیت های فرهنگی خود ادامه داد . ⁸

صدیقه دولت آبادی (( تاسیس مدارس اناثیه )) را ابتدای ترقی نسوان ایران می دانست . این پیوند بین کسب علم و ترقی حلقه ی گفتمانی بین مدرنیت ایرانی و زنیت مدرن بود . او در بازگویی تاریخچه ای از مدارس اناثیه اگر چه سهم مردان را ناگفته نمی گذارد ، بر این نکته تاکید دارد . که نخستین مدارس نوین دخترانه پس از دوران اولیه ای که میسونرهای مسیحی آمریکایی و اروپایی موسس مدارس دخترانه بودند . به همت زنان و تحت مدیریت خانم های ایرانی گشوده شد . ⁹

منابع :

1. دژم ، عذرا  و همکاران ، ( 1384 ) ، اولین زنان ، چاپ اول ، تهران ، نشر علم ، ص 158 .

2.صدیقه دولت آبادی : نامه ها ، نوشته ها و یادها ، به کوشش ؛ افسانه نجم آبادی و مهدخت صنعتی ،  ج 3 ، چاپ اول ، شیکاگو ، انتشارات نگرش و نگارش زن ،ص 538 .

3. تاج السلطنه ، یکی از دختران ناصرالدین شاه قاجار بود .

4. زاهد، سعید و خواجه نوری ، بیژن ، (1384 ) ، جنبش زنان در ایران ، چاپ اول ، شیراز ، ملک سلیمان ، ص 101 .

5. دژم ، عذرا و همکاران ، پیشین ، ص 159 .

6. رمضان نرگسی ، رضا ، 23/9/87 ، (( زنان در تاریخ معاصر ؛ صدیقه دولت آبادی )) ؛ 13/12/87 ، http:// www. tebyan.net  .

7. کراچی ، روح انگیز ، (1374) ، اندیشه نگاران زن در شعر مشروطه ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات ، دانشگاه الزهراء ، ص 111.

8. فرخ زاد ، پوران ، دانشنامه ی زنان فرهنگ ساز ایران و جهان ، ص 876.

9. صدیقه دولت آبادی : نامه ها ، نوشته ها و یادها ، به کوشش ؛ مهدخت صنعتی و افسانه نجم آبادی ، ج سوم ، ص ص520 – 519 .