فعالیت فرهنگی صدیقه دولت آبادی :

 این پست هم به یکی دیگر از فعالیت فرهنگی خانم صدیقه دولت آبادی که عبارت از : تاسیس  روزنامه و مجله ی زبان زنان است می پردازم .

   مقدمه : 

بی شک زن در طول تاریخ چند هزار ساله ی این سرزمین وظایف مهمی را بر عهده داشته است . از آن جمله می توان به تربیت و پرورش نسل هایی اشاره کرد ، که سازندگی یک سرزمین را بر عهده داشته و دارند .

موضوع زن موضوعی نیست که بتوان در منابع دست اول آن را جست و جو کرد ، منابع در این زمینه به مراتب محدودتر از زمانی است که بخواهیم درباره ی مردان سخن بگوییم ، زیرا تاریخ نوشته ی مردان است و این چنین به نظر می رسد که زنان حضور نداشته اند . ولی از یاد برده ایم ، زنان بزرگی چون : صدیقه دولت آبادی – افضل وزیری  –  قره العین و ... چه بسیار زنانی که به خاطر فعالیت های اجتماعی – فرهنگی و سیاسی خود در طول تاریخ رنج ها و مشقت های فراوانی را کشیده اند ، که از جمله می توان به محترم اسکندری که به جرم انتشار مجله ی ((نسوان وطن خواه )) در خیابان دشنام شنید و سنگسار شد و هم چنین شهناز آزاد ( رشدیه ) سردبیر (( نامه ی بانوان )) که زندان و تبعید شد و فخر آفاق پارسا که به جرم چاپ مقاله ای به حمایت از زن در مجله ی (( جهان زنان )) به قم تبعید شد ، اشاره کرد .

با این حال زنان دست از فعالیت های سیاسی و فرهنگی خود برنداشتند و در زمینه های مختلف : عرفان ، نجوم ، خوشنویسی ، نقاشی ، موسیقی و ادبیات و ... سر آمد شدند . با انقلاب مشروطه ی ایران ، زن ایرانی تا حدودی از زیر سایه ی خرافات و جهل و نادانی و اسارت بیرون آمد ، زن ایرانی ارزش های انسانی و اجتماعی خود را تا حدودی یافت و تا حدی هویت خویش را با نوشته هایش ، روشن و مشخص کرد .

 

 روزنامه و مجله ی زبان زنان :

 انقلاب مشروطیت ایران ، به همان نسبت که در اجتماع ایران اثر گذاشت ، به همان نسبت نیز در رشد نهضت بیداری زنان هم تاثیر گذاشت و در این میان مطبوعات نقش اساسی داشتند . روزنامه ی زبان زنان که نوع و روش آن ؛ ویژه بانوان { سیاسی ، اجتماعی } ، مدیر آن ؛ صدیقه دولت آبادی ، تاریخ انتشار آن سال 1377 ق . ، محل انتشار آن اصفهان و فاصله انتشار آن پانزده روز یک بار بود . 1

اولین روزنامه ی زنان که به نام زبان زنان در سال 1337 ه . ق . به مدیریت صدیقه دولت آبادی در اصفهان به مدت دو سال آغاز به کار کرد . این روزنامه در سال اول ماهی دو شماره و در سال دوم به صورت هفتگی انتشار یافت.2  که در چهار صفحه به قطع وزیری با چاپ سربی چاپ شده ،  که مندرجات آن در چند شماره ی اول از قبیل : ((زنان و علوم )) و ((زن بیچاره نیست )) و مقالاتی مربوط به زنان بود ولی سپس مقالات مختلف و اخبار داخلی و خارجی و سیاسی در آن دیده می شد . 3

 این روزنامه چون در خارج از تهران انتشار یافت ، موجب نگرانی فعالان هواداران حقوق زن گردید . این روزنامه چون در محیط متعصب مذهبی آن روز اصفهان منتشر گردید و این روزنامه برای مبارزه علیه خرافات و جهل مردم ایران بود و درباره ی حقوق زنان و مبارزه با استبداد بود . 4

 ممتاز الدوله در نامه ای این گونه نگرانی خود را نوشته : " .. امتیاز مجله ی زبان زبان صادر و ارسال ؛ ولی ناگزیرم تذکر دهم ، چون اول نامه ای است که به نام زنان منتشر می شود و اقدامات بانوان در هر کشور ذی قیمت می باشد . اگر می توانید ، این طفل نوزاد را پایدار کرده تا به حد رشد برسانیم . در انتشارش کوشش کنید ؛ والا این اقدام به وقت موافق تری موکول و زبان زنان را در شهر آزاد تری به چاپ برسانید . زیرا که ضرر یک قدم عقب افتادن بیش از دو قدم جلوتر است ... " 5

 زبان زنان ، اولین نشریه ای بود که نام ((زن )) را در عنوان خود آورد و علاوه بر آن انتخاب نام  " زبان زنان "  برای روزنامه نیز چنان چه افسانه نجم آبادی می گوید : " .. آشکارا سنت شکنی و وارونه سازی مفاهیم غالب بود . چرا که در طرح غالب " زبان زن " باید کوتاه باشد و (( زبان درازی )) برای زنان بار منفی دارد . اما صدیقه دولت آبادی با نامیدن عنوان روزنامه به نام  " زبان زنان " طرح غالب را نه تنها به بازی گرفت ، بلکه به آن باری مثبت داد ... " 6

 قمر تاج دولت آبادی در خاطرات خود می نویسد : " .. روزی را به خاطر دارم که روزنامه های زبان زنان را طوری روی هم چیده بودند که فقط زبان زنان آن با خط درشت نوشته می شد ، به چشم می خورد و در سرتا سر اتاق دیده می شد . من با دقت به آن ها نگاه می کردم . خواهرم { صدیقه دولت آبادی } پرسید : به چی این طور خیره شدی و نگاه می کنی ؟ گفتم : به اینکه زبان زنان چقدر دراز شده ، نگاه می کنم . خنده اش گرفت و گفت : الهی که زبان زنان روزی از این هم درازتر شود ... "7

 این روزنامه با مخالفت های زیادی هم مواجه شود .8  که با حمله و سنگ باران  به خانه ی مسکونی و دفتر روزنامه او را مجبور به ترک اصفهان کردند . صدیقه دولت آبادی ، با انتشار روزنامه ی زبان زنان به فعالیت فرهنگی خود ادامه داد ولی بازهم با گروه بی شماری از کهنه پرستان و تاریک بینان علم مواجه شود که با او به مخالفت پرداختند و حتی جسارت را به حدی رساندند . که دفتر روزنامه اش را آتش زدند و خودش را هم مورد ضرب و شتم قرار دادند .9 سال ها بعد صدیقه دولت آبادی طی سخنرانی در کانون بانوان در بهمن سال 1330 مدعی شود که تمام این حرکات به علت مخالفت زبان زنان با قرارداد 1919 م . بوده است و عده ای به تحریک کنسول دولت انگلستان در اصفهان به دفتر روزنامه و خانه ی دولت آبادی حمله کرده اند .01

از روزنامه نگاران پیشرو می توانیم به خانم صدیقه دولت آبادی اشاره کنیم . که روزنامه ی " زبان زنان " را در ذی قعده 1337 ق. برابر با 1298 ش . در اصفهان تاسیس کرد که ماهی دوبار انتشار می یافت . 1 این روزنامه که در سال 1300 توقیف شد و بعد از 13 ماه که توقیف آن طول کشید . به صورت مجله انتشار یافت و روی جلد آن   (( الجنه تحت الاقدام الامهات )) را نوشته شده است و در سال 1321 مجله به مدت هجده ماه توقیف شد .11

مجله ی زبان زنان چون دنباله ی روزنامه ی زبان زنان است . بنابراین سال تاسیس مجله همان سال تاسیس روزنامه محسوب می شود .  12   صدیقه دولت آبادی مجله ی زبان زنان را با سرمایه ی شخصی خود دایر نمود و اولین روزنامه ای بود که به نام و قلم زن و به منظور گشودن راهی برای آزادی زنان بود ، انتشار داد . 13   این مجله که نوع و روش آن ؛ مجله ی ویژه بانوان { آموزشی ، ادبی ، اجتماعی } ، مدیر آن ؛ صدیقه دولت آبادی ، سردبیر ؛ اختر معدلی ، تاریخ انتشار ؛ 1340 ق . برابر با 1300 ش. ، محل انتشار ؛ تهران و وابسته به ؛ کانون بانوان بود . لازم به ذکر است که این نشریه به مدت دو سال در اصفهان انتشار یافت. سال چهارم حیات آن ، در واقع دومین سال انتشار این نشریه در تهران می باشد .14  با این شرط که از پرداختن به مسائل سیاسی خودداری کند و به علل محدودیت های ایجاد شده از وزارت معارف و هم چنین مسافرت صدیقه دولت آبادی به فرانسه برای ادامه تحصیل مدتی این مجله به تعویق افتاد .  15در سفر به فرانسه در روزنامه های فرانسوی ، مقالاتی در مورد استقلال زن ایرانی و هم چنین برتری حقوق زنان مسلمان بر حقوق زنان اروپایی نوشت. که بسیار جالب توجه بود و روزنامه ها در مورد آن بحث کردند . 16

صدیقه دولت آبادی ، زبان زنان را مدرسه سیار خواند و نقش خود را با طبیب یکی می دانست : " .. این همه ناگواری ها و بی عدالتی ها روح معارف پروری مرا تقویت کرده ، بر آن وا داشت . بدون اندیشه و هراس مدرسه ی سیّاری به وجود آورم و چون نسخه ی طبیب به بالین بیماران خانه نشین بیکار بفرستم ، تا در حدود امکان به بیداری و هوشیاری زنان مدد شده باشد . در تاثیر این افکار زبان زنان به وجود آمد ... " 17

 منابع :

1. قاسمی ، فرید ، (1372 ) ، راهنمای مطبوعات ایران عصر قاجار ، چاپ اول ، تهران ، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها ،  ص 149.

2. خسرو پناه ، محمد حسین ، ( 1382) ، هدف ها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی ، چاپ دوم ، تهران ، پیام امروز ، ص 236.

3.صدر هاشمی ، محمد ، (1364 ) ، تاریخ جراید و مجلات ایران ،  ج 3 ، چاپ دوم ، اصفهان ، انتشارات کمال ، ص 6.

4.شیخ الاسلامی ، پری ، (1351 ) ، زنان روزنامه نگار و اندیشمند ایران ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات زرین ، ص 76.

5 . خسرو پناه ، محمد حسین ، هدف ها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی ، ص 236.

6. دولت آبادی ، صدیقه ، (1377 ) ، نامه ها ، نوشته ها و یادها ، به کوشش ؛  افسانه نجم آبادی و مهدخت صنعتی ، ج اول ، چاپ اول ، شیکاگو ، انتشارات نگرش و نگارش زن ، ص 66. . 

7.   همان ، ص 590

8. جهت کسب اطلاع بیشتر راجع به ؛ دشمنان و مخالفان  ر. ک.  به : صدر هاشمی ، محمد ، تاریخ جراید و مجلات ایران ، ص ص 10-7 .

9. فرخ زاد ، پوران ، (1378) ، دانشنامه ی زنان فرهنگ ساز ایران و جهان ، ج 1 ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات زریاب ، ص 876.

10. خسرو پناه ، محمد حسین ، پیشین، ص 243.

11. شیخ الاسلامی ، پری ، زنان روزنامه نگار و اندیشمند ایران ، ص 76 .

12. همان ، ص 91 .

13. صدر هاشمی ، محمد ، تاریخ جراید و مجلات ایران ، ج 3 ،  ص 10.

14. قویمی ( خشایار وزیری ) ، فخری ، (1352 ) ، کارنامه ی زنان مشهور ایران ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات وزارت آموزش و پرورش ، ص 109 .

15.  قاسمی ، فرید ، راهنمای مطبوعات ایران عصر قاجار ، ص 149.

16. خسرو پناه ، محمد حسین ، هدف ها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی ، ص 239.

17. بامداد ، بدرالملوک ، (1348) ، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت  تا انقلاب سفید ، ج 1 ، چاپ اول ، تهران ، ابن سینا ، ص 51.

18. دولت آبادی ، صدیقه ، (1377 ) ، نامه ها ، نوشته ها و یادها ، به کوشش ؛ افسانه نجم آبادی و مهدخت صنعتی ، ج دوم، چاپ اول ، شیکاگو ، انتشارات نگرش و نگارش زن ، ص 320 .